برای فعالیت در بازار بورس، شناخت کافی از این بازار و آگاهی از ابعاد مختلف آن ضروری است. بدون آگاهی از محیطی که در آن فعالیت میکنید، تمامی اقدامات و تصمیمگیریهایتان ممکن است بیمعنا و بیثمر باشد. در این مطلب به بررسی مفاهیم پایهای بازار بورس و چیستی این بازار میپردازیم و انواع بازار بورس در ایران و نهادهایش را مورد بررسی قرار میدهیم. با چارت ایران همراه باشید.
مفهوم بورس و فلسفه تشکیل آن
بورس چیست؟ بورس، بازاری است که در آن داراییهای واقعی و مالی قیمتگذاری و معامله میشوند. عملکردهای اصلی بازار بورس شامل شفافیت بازار، مدیریت انتقال ریسک، ایجاد بازار رقابتی و کشف قیمت میشود. بازار بورس با هدف جمعآوری سرمایهها و پساندازهای کوچک برای تأمین مالی فعالیتهای اقتصادی شکل گرفته است. سرمایهگذاری در این بازار حکم چرخدندههای اقتصاد کشور را دارد.
هدف اصلی از ایجاد بازار بورس در اقتصاد جهانی «فراهم کردن محیطی منسجم و قانونی با نظارت کامل و شفاف برای معاملات اوراق بهادار» است. فعالیتهای بازار بورس بر اساس مفهوم شراکت و تقسیم سود بنا شدند. این بازار تأثیر چشمگیری در رونق اقتصاد کشورها دارد؛ چرا که با تجمیع سرمایههای کوچک و بزرگ، بخشهای مختلف اقتصاد را به حرکت درمیآورد و فرصتی برای رشد هر دو طرف معامله است. در بخش بعدی انواع بازار بورس در ایران را به شما معرفی میکنیم.
انواع بازار بورس ایران
انواع بازار بورس در ایران به چهار دسته اصلی فرابورس، بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بورس انرژی تقسیم میشود. بورس اوراق بهادار قدیمیترین و بورس انرژی جدیدترین بورس کشور به شمار میروند. یک بورس بینالمللی هم وجود دارد که برای مبادله ارزهای خارجی مورد استفاده قرار میگیرد و به بازار فارکس معروف است.
-
بازار فرابورس
یکی از انواع بازار بورس ایران «فرابورس» است. فرابورس از سال ۱۳۷۸ فعالیت خود را آغاز کرد. شرکتهایی که شرایط پذیرش در بورس را ندارند به این بازار وارد میشوند. پذیرش شرکتها در فرابورس با معیارهای سادهتری نسبت به بورس انجام میشود و این شرکتها میتوانند سریعتر وارد بازار سرمایه ایران شوند. انواع بازارهای فرابورس عبارتاند از:
- بازار اول
- بازار دوم
- بازار پایه: این بازار به سه دسته بازار پایه زرد، بازار پایه نارنجی و بازار پایه قرمز تقسیم میشود.)
- بازار سوم: این بازار برای انجام معاملات عمده اوراق بهادار طراحی شده و نیاز به فرآیند پذیرش در فرابورس ندارد.
- بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SME): این بازار مخصوص سهامداران حقوقی و سرمایهگذاران نهادی است که میتوانند سهام شرکتها را بدون محدودیت حجمی و دامنه نوسان معامله کنند.
- بازار دارایی فکری: این بازار شامل اوراق بهادار مبتنی بر حق ثبت اختراع، طرحهای صنعتی و موارد مشابه میشود.
- ابزارها و نهادها: این بخش شامل صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله، اسناد خزانه اسلامی و … میباشد.
- بازار مشتقات: شامل اوراق تبعی میشود.
بازار اول، بازار دوم و بازار پایه از اصلیترین بازارهای فرابورس هستند که در آنها سهامداران خرد و کلان میتوانند سهام شرکتها را معامله کنند.
-
بازار بورس اوراق بهادار
یکی دیگر از انواع بازار بورس ایران «بورس اوراق بهادار» است که بهعنوان قدیمیترین بازار بورس ایران در سال ۱۳۴۶ شمسی شروع به فعالیت کرد. محصولات یا داراییهای مالی که در بازار بورس اوراق بهادار مورد معامله قرار میگیرند شامل سهام، اوراق بدهی، اوراق مشتقه و صندوقها میشوند.
بازار بورس به دو بخش اصلی بازار اول و بازار دوم تقسیم میشود که بازار اول خود به دو تابلوی اصلی و فرعی تقسیم شده است. این تقسیمبندیها بر اساس معیارهای حداقل سرمایه ثبت شده شرکت، درصد سهام شناور، میزان سودآوری، درصد حقوق مالکانه، تعداد سهامداران و قابلیت نقدشوندگی انجام میشود.
-
بورس انرژی
بورس انرژی یکی از بخشهای مهم بازار بورس ایران است که در سال ۱۳۹۱ تأسیس شد و به فعالیت پرداخت. این بازار، جایگاهی برای معامله انرژیهایی همچون نفت، گاز، برق، زغالسنگ و دیگر حاملهای انرژی و اوراق بهادار مرتبط با آنها را فراهم میکند. مشارکتکنندگان در بورس انرژی با انجام معاملات به تعادل و تغییر در قیمت حاملهای انرژی کمک میکنند. بورس انرژی به سه بخش اصلی زیر تقسیم میشود:
- بازار مشتقه: این بخش شامل سه تابلوی قرارداد استاندارد موازی، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله میشود.
- بازار فیزیکی: این بخش شامل معاملات در تابلوهای برق، نفت، گاز و سایر حاملهای انرژی میشود.
- بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله: این بخش شامل گواهیهای صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله و اوراق گواهی ظرفیت میشود.
هر یک از این بخشها دارای دو رینگ (یک داخلی و یک بینالمللی) هستند. در رینگ داخلی بازار فیزیکی فقط اشخاص «حقوقی» اجازه معامله دارند؛ در حالی که در رینگ بینالمللی، اشخاص «حقیقی و حقوقی ایرانی و خارجی» میتوانند فعالیت کنند.
-
بورس کالا
بورس کالا یکی دیگر از انواع بازار بورس در ایران است که از سال ۱۳۸۲ فعالیت خود را آغاز کرده است. بورس کالا یک بازار گسترده و همگن میباشد که در آن تعداد زیادی از فروشندگان، کالاهای خود را به فروش میرسانند. این کالاها پس از ارزیابیهای کارشناسی و تعیین قیمت توسط تحلیلگران بازار به خریداران عرضه میشوند. این بازار بهطور عمده به معاملات مواد خام و مواد اولیه اختصاص دارد و در آن کالاهایی نظیر خوراک دام، ذرت، فولاد، زعفران و … معامله میشوند. انواع بازارهای مختلف موجود در بورس کالا عبارتاند از:
- بازار فرعی
- بازار مناقصه
- بازار فیزیکی
- بازار املاک و مستغلات
- بازار مشتقه – آتی
- بازار مشتقه – اختیار معامله
- بازار مالی – گواهی سپرده کالایی
- بازار مالی – صندوقهای سرمایهگذاری کالایی
- بازار مالی – اوراق سلف استاندارد
- بازار مالی – اوراق خرید دین کالایی
این دستهبندیها نشاندهنده تنوع و گستردگی عرضه کالاها و موارد مختلف در بازار بورس کالا هستند.
-
بورس ارزهای خارجی
یکی از مهمترین بورسهای جهان که برای معاملات ارز تعبیه شده «بازار فارکس» است، جایی که ارزهای خارجی مانند دلار، پوند، یورو و دیگر ارزها معامله میشوند. این بازار یک بازار غیرمتمرکز و دوطرفه است که امکان ثبتنام و سرمایهگذاری در آن برای سرمایهگذاران را فراهم میسازد. اگرچه در ایران، بازار مستقلی برای معاملات ارز وجود ندارد اما سرمایهگذاران میتوانند بهراحتی در بازار بینالمللی فارکس شرکت کنند.
مزایای انواع بازار بورس در ایران
- نظارت مستقیم توسط سازمان بورس و اوراق بهادار بر فرآیند معاملات
- افزایش شفافیت در عملکرد شرکتها و ارائه گزارشات جامعتر
- حفظ حقوق قانونی سرمایهگذاران در صورت وقوع تخلفات
- مقاومت داراییهای سرمایهگذاران در برابر اثرات منفی تورم
- فراهم شدن فرصت برای مستقیم و غیرمستقیم شرکت در رشد بازار
- افزایش نقدشوندگی داراییها در بازار بورس
- بهرهمندی از برنامههای مختلف معافیت مالیاتی
- استفاده از سرمایههای کوچک در بازار سرمایه
- شرکت در تصمیمگیریهای مرتبط با شرکت
- سهمدار شدن در رشد اقتصادی صنایع مختلف
ارکان انواع بازار بورس ایران
در اطراف بازار سرمایه ایران، ارکان و نهادهای مختلفی وجود دارند که آشنایی به آنها برای سرمایهگذاران بسیار حیاتی است. در زیر به برخی از این نهادها پرداخته خواهد شد.
- شورای عالی بورس: شورای عالی بورس، بالاترین نهاد در بورس اوراق بهادار است و مسئول تصویب سیاستها و نظارت بر اجرای قوانین است. اعضای این شورا شامل وزیر امور اقتصادی و دارایی بهعنوان رئیس، وزیر بازرگانی، رئیس بانک مرکزی و نمایندگانی از اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، اتاق تعاون، سازمان بورس و اوراق بهادار است.
- بورس اوراق بهادار تهران: این بورس عملیات اوراق بهادار را اجرا میکند و بهعنوان یک شرکت سهامی عام انتفاعی فعالیت مینماید. مأموریت اصلی آن شامل فراهم کردن یک بازار منصفانه، کارآمد و شفاف است.
- شرکت مدیریت فناوری بورس تهران: این شرکت مسئول راهبری فنی و عملیاتی سامانه رایانهای بورس است و یکی از منابع مهم اطلاعاتی برای فعالان بازار سرمایه محسوب میشود.
- سازمان بورس و اوراق بهادار: این سازمان مسئول تدوین قوانین و نظارت بر اجرای آنها است و تحت نظر شورای عالی بورس فعالیت میکند. اعضای هیئت مدیره این سازمان با تأیید شورای عالی بورس انتخاب میشوند.
- صندوقهای سرمایهگذاری: این صندوقها بهعنوان نهادهایی مالی عمل میکنند که سرمایهگذاری در اوراق بهادار را در قالب واحدهای صندوق ارائه میدهند.
- سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه: این نهاد مسئول ثبت، نگهداری، انتقال و تسویه وجوه معاملات اوراق بهادار است و تحت نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکند.
- شرکتهای سرمایهگذاری: این شرکتها با استفاده از نیروهای متخصص، مدیریت داراییهای مختلف از جمله اوراق بهادار را بر عهده دارند.
سایتهای مناسب برای فعالان بورس
مراجع معتبر برای کسب اطلاعات در بازار سرمایه عبارتاند از:
منبع | توضیحات |
سایت مدیریت فناوری بورس تهران
www.tsetmc.com |
اطلاعات جامع درباره نمادهای معاملاتی، آمار و نمودارهای بازار سرمایه و صندوقهای سرمایهگذاری |
سایت کدال
www.codal.ir |
گزارشهای مالی شرکتهای بورسی و اطلاعات مربوط به انتشارات ناشران |
سایت فیپیران
www.fipiran.com |
وضعیت معاملات سهام، شاخصهای بازار، انواع صندوقهای سرمایهگذاری و دیگر اطلاعات مالی |
خبرگزاری بازار سرمایه ایران
www.sena.ir |
اخبار و اطلاعات جامع بازار سرمایه و جریانهای پیرامونی که تأثیر مستقیمی بر بازار دارند. |
سایت سازمان بورس و اوراق بهادار
www.seo.ir |
آموزشهای بازار سرمایه، قوانین و مقررات، معرفی نهادها و اطلاعات مالی سازمان بورس |
سایت فرابورس ایران
www.ifb.ir |
اطلاعات شرکتها، قوانین فرابورس، آییننامهها و دسترسی به اطلاعات مربوط به نمادها و معاملات در فرابورس |
سایت بورس کالا | اطلاعیهها، آمار معاملات، مقررات و اطلاعات کالاهای معامله شده در بورس کالا |
روشهای سرمایهگذاری در انواع بازار بورس ایران
سرمایهگذاری مستقیم و غیرمستقیم دو روش برای سرمایهگذاری در بازار سرمایه هستند که هرکدام ویژگیها و مزایا خود را دارند.
در سرمایهگذاری مستقیم شما بهطور مستقیم در بازار سرمایه فعالیت میکنید. این شامل خرید و فروش سهام شرکتهای موجود در بورس است که از طریق اینترنت و آنلاین انجام میشود. برای این روش، نیاز به مهارت و شناخت کامل از بازار سرمایه و ابزارهای معاملاتی دارید. با ورود افراد غیرحرفهای، ریسک سرمایهگذاری افزایش مییابد؛ بنابراین تخصص و دانش لازم برای مدیریت این ریسکها حیاتی است.
در سرمایهگذاری غیرمستقیم شما شخصاً در بازار فعالیت نمیکنید. در این روش به بررسی عملکرد صندوقها و سبدهای سرمایهگذاری مختلف میپردازید و تصمیم میگیرید سرمایه خود را در یکی از این صندوقها قرار دهید. این نهادها به جای شما امور مدیریت دارایی را بر عهده میگیرند و نیازی به رصد مداوم بازار یا نگرانی از شرایط سیاسی و اقتصادی ندارید. هزینه مدیریت این صندوقها بهعنوان کمیسیون سالانه (تقریباً ۲ درصد) از سرمایهگذاری شما کسر میشود.هر یک از این روشها وابسته به اهداف، دانش و تواناییهای شما ممکن است بهتر باشند.
کلام آخر
با تمرکز روی مفاهیم مختلف بازار بورس ایران به تحلیل آنها پرداختیم و نکات اساسی برای معامله در این بازارها را بررسی کردیم. اکنون میتوانید شرایط مختلف انواع بازار بورس ایران را در نظر بگیرید و با پخش داراییهای خود در بازارهای مناسب، ریسک سرمایهگذاری را به حداقل برسانید و از پتانسیل بازارهای مختلف برای کسب سود بهرهمند شوید. شناخت کافی این بازارها برای تمام سرمایهگذاران و معاملهگران ضروری است تا بتوانند معاملات خود را با توجه به نکاتی که در این مقاله بررسی کردیم به بهترین شکل انجام دهند.