اوراق بهادار با نام و یا بی نامی هستند که به قیمت اسمی مشخص برای مدت زمانی معین توسط دولت، شهرداری، شرکت های دولتی و خصوصی و برای تامین اعتبار طرح های عمرانی در کشور منتشر می شوند. این اوراق سودی تضمین شده دارند که در نتیجه جزء اوراق کم ریسک دسته بندی می شوند. با توجه به رابطه مستقیم ریسک و بازده، به همان نسبت که ریسک این اوراق کمتر از سهام عادی است بازده آنها نیز به مراتب کمتر می باشد. سود این اوراق تضمین شده و معاف از مالیات بوده و اغلب دارای پرداخت های یک ماهه یا سه ماهه هستند.
در این مقاله آموزش بورس با 10 انواع اوراق در بورس که رایج تر هستند، به شرح زیر آشنا می شوید:
اوراق اختیار فروش تبعی
((اوراق اختیار فروش تبعی)) در واقع همان طرح بیمه سهام است که توسط شرکت ها به فروش می رسند. اوراقی است که بر اساس آن فروشنده که همان شرکت منتشر کننده می باشد، متعهد می گردد تعداد معینی از سهام شرکت را به قیمت مشخصی که اصطلاحا به آن ((قیمت اعمال)) می گویند در تاریخ معین یا همان ((تاریخ اعمال)) از سهامدار خریداری نماید. شرکت های منتشر کننده اوراق تبعی قبل از فروش این اوراق ملزم به انتشار اطلاعیه عرضه جهت اعلام عمومی ویژگی های آن می باشند.
اوراق تبعی قابلیت معامله مجدد ندارند و فقط یک بار در زمان عرضه مورد معامله قرار می گیرند.
خریدار نمی تواند بیش از تعداد سهام پایه ای که در اختیار دارد اوراق اختیار فروش تبعی خریداری نماید. لذا تعداد اوراق اختیار فروش تبعی معتبر در پایان هر رو معاملانی حداکثر می تواند معادل دارایی سهامدار در سهم پایه باشد. در صورتی که تعداد اوراق اختیار فروش تبعی تحت مالکیت سهامدار از تعداد سهم پایه تحت مالکیت وی در پایان روز بیشتر شود، اوراق اختیار فروش تبعی مازاد، باطل شده و عرضه کننده تعهدی در قبال آن نخواهد داشت.
اوراق قرضه
اوراق قرضه یا اوراق بدهی ورقه ای است که قابلیت معامله شدن داشته و دارندگان این اوراق در فواصل زمانی از پیش تعیین شده مبلغی سود دریافت می کنند و در سررسید مشخص کل مبلغ آن به خریدار اوراق پرداخت می شود. این اوراق دارای انواع گوناگون بوده که بر اساس عوامل مختلفی همچون سررسید، نرخ بهره، ماهیت وام گیرنده، میزان انتشار، نوع وثیقه، شدت قابلیت و تسعیر (نوسانات)، نوع وابستگی وام گیرنده یا بدهی، هدف انتشار و نوع پولی که اوراق با آن پول انتشار می یابد، تقسیم بندی می شوند.
متداولترین نوع اوراق قرضه به شکلی است که سررسید آن مشخص و فقط یک تاریخ سررسید دارد. اوراق قرضه به طور معمول توسط دولت منتشر و ضمانت می شود یا از آنجا که پرداخت اصل و فرع این اوراق توسط دولت تعهد می شود، بدون خطر محسوب می شوند و مورد اطمینان سرمایه گذار است و ریسک آن بسیار پایین است. اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری ها و اوراق خزانه نمونه هایی از اوراق قرضه منتشر شده توسط دولت است.
ویژگی های اوراق قرضه:
- دارنده این اوراق بستانکار شرکت محسوب شده و حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد.
- دارنده اوراق قرضه مالکیتی در شرکت نداشته و سهمی از سودی که به سهامداران پرداخت می شود، ندارد.
- اوراق قرضه دارای سررسید مشخص هستند. برخی از اوراق در یک مقطع معین زمانی سررسید می شوند و برخی دیگر به تدریج سررسید می شوند.
- معمولا این اوراق دارای ارزش اسمی مشخص هستند.
- اگر ناشر اوراق قرضه ورشکست شود دارندگان اوراق قرضه در دریافت اصل و فرع سرمایه خود بر صاحبان سهام حق تقدم دارند. اگر شرکتی چند نوع اوراق قرضه منتشر کند، ترتیب اولویت آن ها در قراردادهای مربوط، قید می شود.
- بعضی از شرکت ها برای ایجاد جذابیت و انگیزه بیشتر در سرمایه گذاران اقدام به انتشار اوراق قرضه با وثیقه می کنند. مثلا ممکن است شرکت، زمین یا ساختمان خود را وثیقه اوراق قرضه قرار دهد. هر چند شرکت های مشهور و معتبر معمولا اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر می کنند.
- بطور کلی دارندگان اوراق قرضه در زمینه تصمیم گیری شرکت حق رای ندارد. هر چند ممکن است که دارندگان انواع خاصی از اوراق قرضه در مواردی از تصمیم گیریهای شرکت (مثل انتشار و فروش اوراق قرضه های دیگر یا درموارد ادغام شرکت در شرکت های دیگر) حق رای نداشته باشند.
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت سندی است گویای مالکیت دارنده آن، نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی که متعلق به دولت، شرکت های تعاونی یا خصوصی است و تا سررسید اوراق، هر نوع تغییر قیمت دارایی متوجه صاحب اوراق مشارکت است.
اوراق مضاربه
اوراق مضاربه اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد مضاربه طراحی شده است. ناشر اوراق مضاربه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده در فعالیت اقتصادی سودآور (بازرگانی) به کار می گیرد و در پایان هر دوره مالی سود حاصله را بر اساس نسبت هایی که روی اوراق نوشته شده بین خود و صاحبان اوراق تقسیم می کند. دارنده اوراق نقش مالک و ناشر اوراق نقش عامل قرارداد مضاربه را دارند.
اوراق مزارعه
اوراق مزارعه اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد مزارعه طراحی شده است، ناشر اوراق مزارعه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده با آن وجوه اراضی قابل زراعت را خریداری می کند سپس اراضی را به قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می کند تا روی آن اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی محصول را با هم تقسیم کنند.
اوراق مساقات
اوراق مساقات اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد مساقات طراحی شده است، ناشر اوراق مساقات با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده با آن وجوه باغات قابل بهره برداری را خریداری سپس به وکالت از طرف دارندگان اوراق به قرارداد مساقات به باغبانان واگذار می کند تا به آنها رسیدگی کنند و در پایان محصول به دست آمده را با هم تقسیم کنند. در این اوراق دارنده اوراق نقش مالک، ناشر نقش وکیل و باغبان نقش عامل در قرارداد مساقات را ایفا می کنند و اوراق مساقات سند مالکیت مشاع دارندگان اوراق بر باغات معین است.
اوراق استصناع
اوراق استصناع یکی از ابزارهای مالی که در برخی از کشورهای اسلامی از مرحله فکر گذشته و چند سال است به مرحله اجرا نیز رسیده است اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد استصناع (سفارش ساخت) طراحی شده است.
صکوک
اصطلاح صکوک بر گرفته از واژه عربی صک به معنای چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی است به طور معمول، به عنوان اوراق قرضه اسلامی تعریف می شود. ابزارهای مالی اسلامی یا همان صکوک، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند که بر پایه یکی از قراردادهای مورد تایید اسلامی طراحی شده اند و دارندگان اوراق بصورت مشاع مالک یک یا مجموعه ای از دارایی ها و منافع حاصل از آنها می باشند.
صکوک ابزار نوبتی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه بکار گرفته می شود. این اوراق مبتنی بر دارایی با درآمد ثابت یا متغییر قابل معامله در بازار ثانویه و بر اساس اصول شریعت است. صکوک به انواع مختلفی تقسیم می شوند که در ادامه به صورت مختصر توضیح داده می شوند:
صکوک اجازه : یکی از انواع اوراق بهاداری که می توان برای سرمایه گذاری خریداری شود، صکوک اجازه است. معمولا شرکت های بزرگی که به مشکل مالی بر می خورند با تاسیس یک شرکت ثانویه، بخشی از دارایی (مثلا املاک خود) را به صورت صوری به این شرکت می فروشند و خودشان این اموال را از این شرکت اجازه (به شرط تملک) می کنند. شرکت دوم بخشی از این ملک را به صورت چندین سهم در بورس می فروشد و فایده اش برای خریدار این است که در اجازه بها شریک می شود و پس از پایان مدت اجاره هم سهمش را پس می دهد و اصل پولش را پس می گیرد.
در واقع در صکوک اجاره حق استفاده از منابع یک دارایی یا مجموعه ای از دارایی ها، در قبال اجاره بها از مالک به شخص دیگری منتقل می شود. مدت قرارداد اجاره هم مشخص است و می توان اجازه بها را در ابتدای دوره، انتهای دوره، با سررسیدهای ماهانه، فصلی یا سالانه پرداخت کرد. در اوراق اجاره حق استفاده از منابع یک دارایی یا مجموعه ای از دارایی ها در قبال دریافت اجاره بها از مالک به شخص دیگر (بانی) منتقل می شود. به عبارت دیگر دارندگان اوراق اجاره مالکان دارایی مورد اجاره می باشند که به بانی واگذار گردیده است.
مزایای انتشار اوراق صکوک
- صکوک نقدینگی بانی را افزایش می دهد.
- دارایی هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیر نقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می شود.
- با اینکه قسمتی از دارایی ها از شرکت بانی جدا می شود اما با این حال باز هم بانی می تواند از دارایی ها استفاده کند.
- از آنجا که صکوک با پشتوانه ی دارایی منتشر می شود لذا دارای ریسک کمتر است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش می دهد. یک راه دیگر کاهش هزینه ی تامین مالی استفاده از افزایش اعتبار است.
- صکوک با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی ها به اوراق بهادار به توسعه بازار سرمایه کمک می کند.
- چنانچه برای داد و ستد اوراق صکوک یک بازار ثانویه فراهم می شود، آنگاه قابلیت نقد شوندگی این اوراق هم افزایش می یابد.
اوراق قرض الحسنه
اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد قرض بدون بهره منتشر می شود و به موجب آن قرارداد، ناشر اوراق به میزان ارزش اسمی آنها به دارندگان اوراق بدهکار است و بایستی در سر رسید به آنان بپردازد.
اوراق مرابحه
قرارداد فروشی است که به موجب آن فروشنده، قیمت تمام شده کالا، اعم از قیمت خرید و هزینه های حمل و نگهداری و سایر هزینه های مربوطه را به اطلاع مشتری می رساند. سپس با افزودن مبلغ یا درصدی به عنوان سود، به وی می فروشد. این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل فروش در بازار ثانوی می باشند.
اوراق منفعت
اورق منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی با دوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است. مانند گواهی حق اقامت در هتل معین برای روز معین، حق استفاده از خدمات آموزشی دانشگاه برای ترم با سال معین، حق استفاده از یک ساعت پرواز برای مقصد معین و حق استفاده از خدمات حج یا عمره برای سال معین.
